Szlak architektury drewnianej

 Wiatraki w Moraczewie 

Szlak Architektury Drewnianej prowadzi do obiektów, które przez wiele lat stanowiły element tutejszego krajobrazu. Ciągle narażane na szkodliwe działanie wiatru, deszczu, a często też człowieka, budynki wykonane z drewna, stopniowo zaczęły być jednak wypierane przez inne konstrukcje.

Współcześnie wiele z nich podlega specjalnej ochronie i dbałości o zachowanie zabytkowej substancji. Zdarza się również, że obiekty są przenoszone na tereny muzealne, gdzie otoczone wyjątkową opieką podlegają systematycznym przeglądom i są szczególnie zabezpieczone.

Trasa szlaku liczy ponad 160 km.

MORACZEWO

Na terenie administracyjnie należącym do wsi Lednogóra, przy drodze krajowej nr 5 prowadzącej z Poznania do Gniezna, znajdują się trzy drewniane wiatraki. Przeniesione w to miejsce kilkadziesiąt lat temu obiekty usytuowane zostały na wzgórzach moraczewskich, tworząc w ten sposób niezwykle malowniczy krajobraz. Wszystkie one powstały w XIX wieku (najstarszy datowany jest na 1821 rok) i gdy przestały być wykorzystywane przez człowieka, zaczęły popadać w ruinę. W nowym miejscu odzyskały na szczęście swój dawny blask i stały się atrakcją turystyczną.

Wiatraki reprezentują najbardziej rozpowszechniony typ w Polsce – popularnie zwany koźlakiem, znany na naszych terenach już od XIV wieku. Są trójkondygnacyjne, w przyziemiu znajduje się nośna konstrukcja kozła, a wyżej pomieszczenia, w których produkowano mąkę. Całe obiekty zbudowane są z drewna w konstrukcji szkieletowej obitej deskami; pokryto je gontem.

Prócz wiatraków stoi tu także zagroda nawiązująca do obejścia młynarza, obecnie służąca jako kolonia mieszkalna pracowników Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy (MPP na Lednicy). W jej skład wchodzi chałupa, stodoła i budynek inwentarski. Chata (kopia obiektu z 1827 roku wykonana przez majstra ciesielskiego Johana Beslera) przeniesiona została z Gębarzewa (gmina Gniezno), natomiast stodoła datowana jest na rok 1801 i przeniesiona została z Dąbrówki Kościelnej (gmina Kiszkowo).

Cały zespół stanowi ekspozycję w ramach MPP na Lednicy.

 Wielkopolski Park Etograficzny

DZIEKANOWICE

Decyzja o utworzeniu w Dziekanowicach Wielkopolskiego Parku Etnografi cznego (WPE) zapadła w 1975 roku. Od tamtego czasu trwa budowa największego w Wielkopolsce skansenu etnografi cznego. Jest to miejsce, gdzie zgromadzono już ponad 60 drewnianych i murowanych obiektów zabudowy chłopskiej, dworskiej i sakralnej. Niemal wszystkie z nich przeniesiono z różnych regionów Wielkopolski, a tylko niewielką część stanowią kopie historycznych budynków.

WPE to trzy zespoły obiektów, które tworzą typowe dla Wielkopolski: wieś, zespół dworski oraz folwark. We wsi, poza obiektami mieszkalnymi, można zobaczyć kościół, karczmę, wiatraki i młyn wodny, a tworzą ją zagrody reprezentujące wszystkie regiony Wielkopolski. W budynkach znajdują się warsztaty rzemieślnicze.

Więcej informacji o skansenie i możliwości jego zwiedzania znaleźć można na stronie: www.lednica.pl

 Kościół w Łubowie został oszalowany. Pionowe deski szalowania skryły konstrukcję zrębową, w jakiej wzniesiono bryłę świątyni

ŁUBOWO

W miejscowości Łubowo znajduje się drewniany kościół parafialny pw. św. Mikołaja. Parafia po raz pierwszy została wzmiankowana w 1407 roku. Współczesna budowla wzniesiona około 1660 roku z inicjatywy sufragana Stanisława Dzianotta, konsekrowana około 1680 roku, zastąpiła wcześniej zniszczoną świątynię. W późniejszych czasach była wielokrotnie przebudowywana i restaurowana. W 1720 roku dobudowano kaplicę pw. MB Pocieszenia z fundacji rodziny Lutomskich, natomiast w 1820 roku wieżę.

Kościół z prezbiterium.., jest tradycyjnie skierowany (orientowany) na wschód o konstrukcji zrębowej...., oszalowany......, z wieżą od frontu. Nad wieżą wznosi się wieżyczka na sygnaturkę przykryta cebulastym hełmem z prześwitami i zwieńczonym krzyżem maltańskim. Kościół jest jednonawowy z nieco niższym i węższym prezbiterium. Od zachodu znajduje się mniejsze prezbiterium i nawa – zamknięte trójbocznie z zakrystią z boku.

Budowla barokowa, zbudowana z drewna dębowego. Boczna kaplica zbudowana jest z drewna modrzewiowego. Dachy pokryte są gontem.

 Najwyższą część kościoła w Pawłowie stanowi wieża, w niej skrywa się kruchta 

PAWŁOWO

Kościół parafi alny pw. św. Marcina zbudowany w 1762 roku z fundacji kapituły gnieźnieńskiej i kantora gnieźnieńskiego Krzysztofa Hilarego Szembeka. Wcześniejsza świątynia istniała prawdopodobnie od XIV wieku, a wzmiankowana jest w 1406 roku. Jej obecny kształt to wynik licznych prac restauracyjnych. Najistotniejsze z nich odbyły się w latach 1928-1932, kiedy dobudowano zachodnią wieżę, a kruchtę.. przebudowano i zamieniono na kaplicę.

Kościół orientowany, oszalowany obustronnie, zbudowany w konstrukcji zrębowej. Wnętrze podzielone zostało dwoma parami słupów na trzy nawy. Prezbiterium – mniejsze od nawy, zamknięte trójbocznie z boczną zakrystią. Od południa znajduje się boczna kaplica. Na stropie można podziwiać malowidła w medalionach autorstwa ks. Feliksa Dziadzie pochodzące z okresu międzywojennego.

GĘBARZEWO

Na byłym poligonie wojskowym w Gębarzewie, nieopodal Gniezna, w 2000 roku utworzony został Leśny Ośrodek Edukacji Ekologicznej i Rekreacji „Poligon” (LOEEiR „Poligon”). Znajduje się on pośrodku lasu, a jego centralnym punktem kiedyś była wysoka drewniana konstrukcja kształtem przypominająca indiański wigwam. W późniejszym czasie podobne funkcje, zaczęła pełnić wiata edukacyjna wybudowana przy niedalekiej siedzibie Nadleśnictwa Gniezno.

Z ośrodka korzystają w większości dzieci w ramach lekcji wyjazdowych, istnieje też możliwość wynajęcia go na potrzeby organizacji imprez integracyjnych. Jest to miejsce, które wielu gnieźnian wybiera jako cel weekendowego wyjazdu rowerowego lub spaceru.

Szczegóły na temat możliwości korzystania z LOEEiR „Poligon” znaleźć można na stronie: www.poznan.lasy.gov.pl.

 Elementem wyróżniającym kościół w Niechanowie na tle innych drewnianych świątyń szlaku jest fakt, iż jedna z jej części jest murowana

NIECHANOWO

Stojący obecnie kościół parafi alny pw. św. Jakuba Apostoła został wzniesiony w 1776 roku staraniem proboszcza Melchiora Kiełkowicza. Przebudowano go w 1908 roku według projektu konserwatora zabytków Lutscha z Berlina. Sama parafi a wzmiankowana była już w 1395 roku.

Kościół drewniany o konstrukcji zrębowej, oszalowany, orientowany. Jednonawowe, otynkowane wnętrze. Zachodnia część nawy (z 1908 roku) – murowana i otynkowana, po południowej stronie prezbiterium – dobudowana zakrystia. Kościół ma konstrukcję jednonawową z prostokątnym, nieco niższym i węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie.

Po jego północnej stronie znajduje się wieża z przyległą kruchtą i kaplicą w przyziemiu, która w latach 1904-1905 przeniesiona została ze strony zachodniej budynku.

Dach drewniany, dwukalenicowy.., pokryty gontem (nad korpusem), a nad częścią murowaną dachówką. Godnym uwagi jest również barokowe wyposażenie wnętrza kościoła pochodzące głównie z drugiej połowy XVIII wieku z licznymi zabytkami.

Na zewnątrz kościoła umieszczona została rzeźba muszli św. Jakuba wyznaczająca przebieg Drogi św. Jakuba w powiecie gnieźnieńskim.

 Kościół w Kamieńcu położony jest blisko wschodniej granicy powiatu gnieźnieńskiego oraz całego województwa

KAMIENIEC

Kościół pw. św. Jakuba Większego (wcześniej – około 1520 roku – pw. Narodzenia NP Marii). Wzniesiony w latach 1722-1724 z fundacji zakonnika z Trzemeszna – proboszcza Jana Cieńskiego. W okresie międzywojennym parafi a pełniła funkcję letniej rezydencji prymasa Polski, Augusta kard. Hlonda.

Sam kościół wykonany jest w konstrukcji zrębowej, z zewnątrz oszalowany. Jest orientowany z bocznymi kaplicami tworzącymi rodzaj transeptu (nawy poprzecznej). Po zachodniej stronie nawy – wieża w konstrukcji szkieletowej z kruchtą w przyziemiu. Prezbiterium – zamknięte trójbocznie, dachy pokryte zostały gontem. Na skrzyżowaniu nawy i kaplic znajduje się wieżyczka na sygnaturkę nakryta dachem namiotowym. Wyposażenie pochodzi z XVII i XVIII wieku, m.in.: ołtarz główny w stylu barokowym (1722-1724) z obrazem Niepokalanego Poczęcia NMP, dwa boczne ołtarze z obrazami i rzeźbami oraz późnobarokowa ambona (około 1724 roku).

Na uwagę zasługuje również stojąca na zewnątrz, wykonana z drewna, rzeźba Apostoła św. Jakuba Starszego.

 Wieża widokowa w Dusznie z lotu ptaka 

DUSZNO

Na najwyższym wyniesieniu Pojezierza Gnieźnieńskiego – Wale Wydartowskim (167 m n.p.m.), czwartym wyniesieniu w Wielkopolsce, znajduje się wieża widokowa o wysokości 12 m. Poprzednią konstrukcję, która spłonęła we wrześniu 2011 roku, poprzedzało kilka jeszcze starszych budowli. W 1942 roku Niemcy postawili wysoką na 70 m drewnianą wieżę obserwacyjną, którą zniszczył pożar w 1956 roku.

Kolejną (o wysokości 50 m) zbudowało wojsko, a następnie powstała drewniana o wysokości 25 m, która stała do 1965 roku.

Ze szczytu wieży przy dobrej pogodzie dostrzec można m.in.: kominy elektrowni w Pątnowie, bazylikę w Licheniu, komin Kawernowego Podziemnego Magazynu Gazu, archikatedrę w Gnieźnie, cementownię w Barcinie, a także miejscowości: Gniezno, Inowrocław, Janikowo, Mogilno, Trzemeszno.

 Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biksupa w Sokolnikach 

SOKOLNIKI

Kościół parafi alny pw. św. Stanisława Biskupa był wzmiankowany już w 1414 roku. Stojąca współcześnie konstrukcja zbudowana została w latach 1682-1712 z fundacji proboszczów Adama Grudowicza i Wawrzyńca Kłosowskiego. W 1772 roku z inicjatywy proboszcza Andrzeja Kosmacińskiego dostawiono wieżę, zakrystię i kaplicę pw. Przemienienia Pańskiego. Podczas wojny świątynia zamieniona została przez Niemców na magazyn.

Drewniany kościół orientowany powstał w konstrukcji zrębowej i został oszalowany z zewnątrz. Jednonawowy, posiada nieco węższe i niższe prezbiterium, zamknięte wielobocznie. Od strony południowej kaplica, od północy kruchta. Nawa zbudowana jest na planie kwadratu. Dach na kościele dwuspadowy, na kaplicy – namiotowy, na zakrystii i kruchcie dachy trzyspadowe. Wieża od zachodu została zbudowana w konstrukcji słupowej, zwieńczona cebulastym hełmem z latarnią zakończoną mniejszym hełmem blaszanym.

Wewnątrz kościoła znajduje się cenna polichromia z 1787 roku wykonana przez Ignacego Ocaszalskiego. Poza tym większość wyposażenia ma styl barokowy. Wyjątkiem jest np. późnogotycka kamienna kropielnica. Na cmentarzu przy kościele zlokalizowanych jest kilka grobowców, m.in. przy ogrodzeniu od strony południowej duży, murowany tynkowany grobowiec rodzinny Kalktsteinów, zbudowany w czwartej ćwierci XIX wieku. Obecnie pełni on funkcję kostnicy. Po stronie południowej – płyty nagrobne miejscowych proboszczów.

 Uroki kościołowi dodaje jego malownicze położenie 

DĘBNICA

Parafi a wzmiankowana po raz pierwszy w 1392 roku. W latach 1505-1627 kościół znajdował się w rękach braci czeskich. Obecna świątynia zbudowana w 1726 roku z fundacji Eleonory z Działyńskich Latalskiej. W sposób znaczący rozbudowana i odnowiona w 1937 roku, kiedy to m.in. dobudowano wieżę i przedłużono nawę. Kościół drewniany, orientowany, o konstrukcji zrębowej, oszalowany, jednonawowy, z prezbiterium nieco niższym i węższym, zamkniętym wielobocznie. Od północy znajduje się zakrystia. Dach dwuspadowy, namiotowy, kryty blachą. Wieża na zachodnim krańcu dachu zakończona została blaszanym hełmem z latarnią. Wyposażenie kościoła w dużej mierze pochodzi z XVII i XVIII wieku, choć np. kropielnica datowana jest na wiek XV/XVI.

Przy kościele znajduje się drewniana dzwonnica z połowy XVIII wieku z dwoma dzwonami.

 Kościół w Waliszewie stoi na terenie Lednickiego Parku Krajobrazowego 

WALISZEWO

Parafi a wzmiankowana pierwszy raz w 1339 roku, a od drugiej połowy XIX wieku pojawia się pod obecną nazwą, czyli jako kościół fi lialny pw. św. Katarzyny.

Świątynia zbudowana została w 1759 roku z fundacji kanonika gnieźnieńskiego Ludwika Riaucoura. Jest to kościół drewniany, zbudowany w konstrukcji zrębowej, oszalowany, wzmacniany lisicami... Jednonawowy na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu z prezbiterium węższym i niższym, zamkniętym wielobocznie. Od północy znajduje się zakrystia, od południa kruchta. Dachy dwuspadowe. Nad nawą – wieżyczka na sygnaturkę z gontowym hełmem ostrosłupowym.