Bractwo św. Jakuba Apostoła z Żabna k. Mosiny w tradycyjnych strojach podczas uroczystości odpustowych św. Wojciecha w Gnieźnie
Od kilkunastu lat w wielu krajach Europy pojawiają się piesze szlaki pątnicze oznaczone symbolem muszli. To Drogi św. Jakuba w różnych językach noszące nazwy - Caminos de Santiago, Routes of St. James, le Chemins de Saint Jacques, Jakobswege, Svatojakubska Cesta... Camino – w języku hiszpańskim Droga – przeznaczone jest dla pątników indywidualnych lub małych grup bez względu na wyznanie i narodowość – ale czerpiących z chrześcijańskiej tradycji pielgrzymowania do grobów męczenników – chcących doświadczyć w drodze ciszy i duchowej przemiany. Pragną się modlić, przemyśleć swoje życie, odetchnąć od zabiegania, odkryć pierwotną spójność naszego Kontynentu albo po prostu – zwiedzić ciekawe miejsca, poznać nowych ludzi czy zażyć ruchu zgodnie z zasadą „w zdrowym ciele zdrowy duch”. Bo właśnie przeżycie duchowe jest najważniejsze na tym szlaku. Nie jest to więc szlak turystyczny: jest to raczej szansa na „rekolekcje w drodze”. Najpopularniejsze wśród pątników są drogi w Hiszpanii, gdzie pielgrzymi z całego świata przybywają, by pokonać ostatnie 100, 500 czy 800 kilometrów szlaku. Jednak nie musimy tam jechać, by znaleźć się na Camino...
Dawniej...
Dla średniowiecznych Europejczyków istniały trzy odległe miejsca, które – jak Bóg da – warto było odwiedzić: Grób Chrystusa w Jerozolimie, Rzym oraz położony na “końcu świata” grób św. Jakuba. W pobliżu bowiem “końca świata” (łac. Finis terrae), najdalej na zachód wysuniętego punktu Kontynentu, w hiszpańskim Santiago de Compostela (co oznacza po hiszpańsku: Święty Jakub na Polu Gwiazd) odnaleziony został grób brata św. Jana Ewangelisty, pierwszego biskupa Jerozolimy i pierwszego z dwunastu Apostołów, który zginął śmiercią męczeńską (w roku 44) – właśnie św. Jakuba Starszego. Począwszy od IX wieku w północnej części Półwyspu Iberyjskiego oraz we francuskich Pirenejach zaczęły powstawać drogi, którymi z całej Europy zmierzali do jego grobu pielgrzymi – początkowo przedstawiciele rycerstwa i mnisi, z czasem także ludzie prości, ale też mieszczanie, szlachta i koronowane głowy. W tamtych czasach Apostoł ten czczony był jako patron walki przeciwko Maurom na Półwyspie Iberyjskim, później – w całej Europie – jako patron rycerstwa, pielgrzymów i podróżnych. Stąd jego wezwanie otrzymywały liczne kościoły i szpitale, w których opiekę mogli znaleźć wszyscy będący w drodze. Powstawały one zwłaszcza tam, gdzie najchętniej i najliczniej pojawiali się pątnicy. Szlaki usiane kościołami, kaplicami czy figurami św. Jakuba i symbolami muszli (pełniącymi także rolę drogowskazów) albo schroniskami dla pielgrzymów stworzyły w ówczesnej Europie gęstą sieć będącą de facto pierwszym europejskim „produktem turystycznym”.
Drogę pielgrzymów wskazują znaki z muszlą. Muszle z krzyżem św. Jakuba prowadzą od Gniezna do Pragi
Powracający z Hiszpanii pielgrzymi wiele opowiadali o niezwykłym miejscu, o drodze oraz przynosili ze sobą niespotykane w innych miejscach muszle, nazwane – a jakżeby inaczej – muszlami św. Jakuba. Z czasem motyw muszli stał się symbolem pielgrzymowania, a nawet szerzej – wędrówki do Domu Ojca. Taką właśnie rolę pełni ona także w herbie papieża Benedykta XVI. Symbole pielgrzymek do grobu św. Jakuba – charakterystyczna biała lub żółta muszla, zazwyczaj na błękitnym tle – rozsiane są po całym Starym Kontynencie. O ogromnej roli pielgrzymek po Camino świadczy także to, że ponad dwieście lat temu niemiecki poeta Johann Wolfgang Goethe pisał, iż „drogi św. Jakuba ukształtowały Europę”. W wyniku Reformacji i przetaczających się przez Europę Zachodnią walk religijnych XVI-XVII wieku rola pielgrzymich szlaków zaczęła jednak spadać. Bezpieczną drogę do Hiszpanii na przełomie XVIII i XIX wieku utrudniła też rewolucja francuska, wojny napoleońskie… Pielgrzymie trasy do Santiago uległy zapomnieniu.
…i dziś.
Aż wreszcie w roku 1982 podczas jednej ze swych podróży apostolskich Papież Jan Paweł II wygłosił w Santiago de Compostela tak zwany „Akt Europejski”, w którym mówił m.in.: „Ja, Jan Paweł, syn polskiego narodu, który zawsze uważał się za naród europejski, syn narodu słowiańskiego wśród Latynów i łacińskiego pośród Słowian, z Santiago kieruję do ciebie, stara Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdź siebie samą! Bądź sobą! Odkryj swoje początki. Tchnij życie w swoje korzenie.”.
Na efekty tego zaproszenia nie trzeba było długo czekać. Już po czterech latach Rada Europy uznała Drogi św. Jakuba za najważniejszy szlak kulturowy Kontynentu i zachęcała poszczególne osoby, jak i władze regionów do odtwarzania dawnych, pątniczych szlaków. Kilka lat później piesi pielgrzymi do Santiago de Compostela wyruszyli z Francji. W 1995 odtworzony został pierwszy odcinek szlaku w Niemczech, nieco później w Szwajcarii i w krajach Beneluksu. W krótkim czasie całą Zachodnią Europę oplotła gęsta sieć dróg jakubowych, które łączą się ze sobą prowadząc pielgrzymów do jednego celu.
Zaś w cztery miesiące po śmierci Papieża- Pielgrzyma, Jana Pawła II, nastąpiło otwarcie pierwszego odcinka Camino w Polsce. Pierwszym odtworzonym w Polsce odcinkiem Drogi św. Jakuba była otwarta dnia 24.07.2005 r. Dolnośląska Droga św. Jakuba z Głogowa i Jakubowa do Zgorzelca.
Jednocześnie zainicjowano powstanie jej wielkopolskiego odcinka, który został otwarty w listopadzie 2006 roku. Wielkopolska Droga św. Jakuba prowadzi z Gniezna przez Poznań, Lubiń i Leszno do Głogowa. Szlak ten wraz z Drogą Dolnośląską odtwarza dawny trakt handlowy z Wielkopolski przez Łużyce do Czech, którym do Polski m.in. dotarła Dąbrówka, św. Wojciech czy cesarz Otto w roku 1000. O tym prowadzącym do Pragi szlaku – jako jednym z trzech głównych traktów wiodących z Polski na zachód i południe – wspominał w roku 1563 augsburski kartograf Jörg Gail. Dlatego też w maju 2008 r. otwarta została jego kolejna część (już przez Saksonię i Czechy) – Droga Żytawska ze Zgorzelca przez Żytawę i Starą Boleslav do Pragi.
Od granicy z Ukrainą w Korczowej przez Małopolskę i Śląsk do granicy polsko–niemieckiej w Zgorzelcu prowadzi Via Regia czyli Droga Królewska. Tak nazywano przed wiekami jeden z najważniejszych traktów handlowych i pielgrzymkowych średniowiecznej Europy łączący Wschód z Zachodem od Kijowa poprzez Lwów, Kraków, Wrocław, Lipsk po Frankfurt nad Menem.
Trzeci z „korytarzy” Drogi św. Jakuba w Polsce to tzw. Camino Polaco. Zaczyna się na granicy Polski i Litwy w Ogrodnikach i przez Suwałki, Kętrzyn, Olsztyn, Toruń, Kruszwicę i Strzelno dociera do Trzemeszna i Gniezna. Stąd istnieje możliwość wędrowania dalej wspominanym już szlakiem w kierunku Pragi lub Drogą Lubuską, nawiązującą do traktu w stronę Brandenburgii i Magdeburga, którym cesarz Otto III wracał w roku 1000 od grobu św. Wojciecha w Gnieźnie przez Ziemię Lubuską do swych cesarskich rezydencji za Łabą.
Droga św. Jakuba w powiecie gnieźnieńskim
Wielkopolska Droga św. Jakuba, która łączy Gniezno z Pragą ma znaczenie szczególne pośród polskich szlaków wiodących do Santiago. To właśnie tędy dotarła do Polski kultura łacińska wraz z chrześcijaństwem; w roku 965 – Dąbrówka, a w 997 – św. Wojciech, będący wcześniej biskupem Pragi. Można powiedzieć, ze szlak pomiędzy Gnieznem i Poznaniem a Pragą stanowił nasze „drzwi do Europy”. Niewiele lat później, gdy młode państwo polskie otworzyło się na sąsiadów z zachodu, cesarz Otto III dotarł do Gniezna także traktem wiodącym przez Łużyce. Wracając do Magdeburga wraz z towarzyszącym mu w podróży królem Bolesławem Chrobrym niejako „wytyczyli” następny trakt wiodący z Polski na zachód.
Gniezno jako pierwsza stolica Polski i duchowe centrum polskiego narodu było od początku niezwykle ważnym miejscem pielgrzymkowym. Pątnicy przybywający do grobu św. Wojciecha często stąd właśnie wyruszali dalej pielgrzymim szlakiem – czy to jak Bolesław Chrobry do Akwizgranu, gdzie znajduje się grób Karola Wielkiego, czy też szli dalej – do Rzymu albo Santiago de Compostela. Również Trzemeszno oraz Mogilno położone na trasie podróży misyjnej św. Wojciecha do Prus były celem pielgrzymek. Jan Długosz pisze w swoich „Annales...”, że król Władysław Jagiełło po zwycięstwie pod Grunwaldem przybył do Trzemeszna skąd ruszył pieszo do Gniezna, aby u grobu św. Wojciecha złożyć Bogu dziękczynienie.
Dlatego w roku 2007 przedłużono Drogę św. Jakuba już od Mogilna przez Niechanowo i Trzemeszno, gdzie łączy się ze wspomnianą Drogą Polską biegnącą od granicy z Litwą przez Olsztyn i Toruń. Na jej szlaku znalazły się kościoły pod wezwaniem św. Jakuba w Mogilnie i Niechanowie, a w jego pobliżu piękny drewniany kościół pw. św. Jakuba w Kamieńcu. Warto zauważyć, że w obecnych granicach Archidiecezji Gnieźnieńskiej znajduje się najwięcej kościołów po wezwaniem św. Jakuba spośród wszystkich diecezji w Polsce, co wymownie świadczy o tradycjach pielgrzymowania na tym terenie. Na zachód od Gniezna Droga prowadzi przez Ostrów Lednicki - prawdopodobne miejsce chrztu Mieszka I - i Pola Lednickie.
Wyspa władców - Ostrów Lednicki
Ostrów Lednicki - Muzuem Pierwszych Piastów na Lednicy
Ze względu na znalezienie tu najstarszej muszli „św. Jakuba” Ostrów Lednicki jest centralnym miejscem „jakubowego pielgrzymowania” na ziemi gnieźnieńskiej i w Polsce. Symboliczny grób pielgrzyma został zaznaczony na wyspie dużym głazem narzutowym z przytwierdzoną do niego miedzianą muszlą. 25 lipca 2010 roku miejsce to zostało uświęcone relikwiami św. Jakuba, które dotarły tu z sanktuarium w Więcławicach Starych. Oficjalnie został też otwarty nowy, ważny punkt przystankowy na Szlaku św. Jakuba w Polsce.
Droga św. Jakuba w granicach powiatu gnieźnieńskiego liczy ok. 80 km i prowadzi przez następujące miejscowości:
MOGILNO
Nazwa miasta pochodzi od „mogiły”. W 1045 roku Kazimierz Odnowiciel sprowadził do Mogilna zakon OO. Benedyktynów, a król Bolesław Śmiały wzniósł dla nich kościół i klasztor.
Kościół pw. św. Jana Ewangelisty.
Świątynia zachowała różne style architektoniczne, trójnawowa, orientowana. W ołtarzu głównym obraz Matki Bożej w typie Śnieżnej, na zasuwie św. Jan Ewangelisty. W nawach bocznych sklepienie kryształowe. W podziemiach dwie krypty i trzecia łącząca. We wschodniej krypcie ołtarz z romańską mensą i zrekonstruowanym stipesem. Obok ołtarza odkryto grób opata, w którym znaleziono romańską akwamanilę z XII wieku w kształcie konia. W wirydarzu studnia. Obecnie w klasztorze mieści się Europejskie Centrum Spotkań „Wojciech – Adalbert”.
Kościół farny pw. św Jakuba Starszego – gotycki, jednonawowy, orientowany z 1511 roku. Na murze zewnętrznym prezbiterium popiersie Apostoła – Patrona pielgrzymów z laską pątniczą i glinianą manierką. Spod kościoła Droga św. Jakuba prowadzi brzegiem Jeziora Mogileńskiego przez park mijając po drodze pomnik ks. Piotra Wawrzyniaka, wielkiego polskiego patrioty, założyciela polskich kas oszczędnościowych, bohatera walki z germanizacją okresu Kulturkampfu. Zmarł w Mogilnie w roku 1910 i pochowany został na miejscowym cmentarzu.
IZDBY (od Mogilna 7 km) – wieś na granicy woj. wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego.
DUSZNO (11 km) – wieś, gm. Trzemeszno. Parafi a założona w XIII wieku. Kościół pw. św. Doroty wzniesiono z cegły w 1865 roku z charakterystyczną dzwonnicą bramną.
Kuźnia w Wydartowie. Na nieczynnym już kominie swoje gniazdo uwiły bociany
WYDARTOWO (11,5 km) - zabytkowa kuźnia z XIX wieku.
FOLUSZ (14 km) – przysiółek z dawnym zakładem do folowania (spilśniania) tkanin.
NIEWOLNO (16 km) – wieś, przedmieście Trzemeszna. Znajduje się tutaj punkt postojowy dla pielgrzymów (wiata drewniana, ławy i ławki), powstały w ramach projektu „Zintegrowany system informacji wizualnej” realizowanego przez Powiat Gnieźnieński.
Bazylika pw. Wniebowzięcia NMP w Trzemesznie
TRZEMESZNO (18 km) – nazwa miasta pochodzi od krzewu czeremchy. Według tradycji właśnie w Trzemesznie złożono wykupione przez Bolesława Chrobrego ciało św. Wojciecha przed przeniesieniem do grobu w katedrze gnieźnieńskiej.
Na Placu Michała Kościeszy–Kosmowskiego znajduje się Bazylika pw. Wniebowzięcia NMP. Pierwsza świątynia wzniesiona w XII wieku za czasów Bolesława Krzywoustego dla Kanoników Regularnych zw. Augustianami. Przebudowana w XVIII wieku w stylu barokowym, nakryta kopułą na wysokim bębnie z latarnią. We wnętrzu świątyni w ołtarzu głównym obraz Wniebowzięcia NMP autorstwa Smuglewicza, w prezbiterium 4 płaskorzeźby Ojców Kościoła Zachodniego i malowidła na sklepieniu prezbiterium przedstawiające Michała Archanioła. Pod centralną kopułą symboliczny grób św. Wojciecha, na kopule sceny ze Starego i Nowego
Testamentu oraz symbole 4 Ewangelistów. W nawie głównej płaskorzeźby 4 proroków Starego Testamentu i dwie romańskie kolumny
o bazach z żabkami. Za szybą stopiony mur – pamiątka po pożarze kościoła w 1945 roku. W Trzemesznie urodził się przywódca Insurekcji kościuszkowskiej w Warszawie – Jan Kilinski. Na placu jego imienia znajduje się tablica informacyjna dotycząca szlaku św. Jakuba postawiona w ramach projektu pn. Zintegrowany system informacji wizualnej – szlaki i obiekty turystyczne w Powiacie Gnieźnieńskim.
MIATY (22 km) – wieś, gm. Trzemeszno. Tutaj znajduje się punkt postojowy – wiata dla pielgrzymów, który powstał w ramach projektu realizowanego przez Powiat Gnieźnieński: Zintegrowany system informacji wizualnej – szlaki i obiekty turystyczne w Powiecie Gnieźnieńskim, współfi nansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach WRPO na lata 2007-2013.
KRZYŻÓWKA (27 km) – Leśnictwo HUBY (30 km), NOWA WIEŚ NIECHANOWSKA (32 km) [wiata ww. projekt], MARYSIN (34 km) – wsie, gm. Niechanowo
NIECHANOWO (36 km) – wieś, siedziba gminy. Aleja Róż prowadzi do kościoła pw. św. Jakuba Apostoła. Kościół drewniany z XVIII w. z dobudowaną murowaną fasadą zachodnią. W ołtarzu głównym obraz Patrona i relikwie św. Maksyma, w nawie głównej drewniane baptysterium przedstawiające Rajski Ogród, Chrystusa Ukrzyżowanego i Mojżesza z tablicami przykazań. W rozległym parku
klasycystyczny pałac z tablicą upamiętniającą pobyt w Niechanowie twórca Hymnu Narodowego – gen Józefa Wybickiego. Tutaj również znajduje się tablica i rzeźba w kształcie muszli jakubowej.
GOCZAŁKOWO (39 km) – wieś, gm. Niechanowo (wiata)
GNIEZNO – z Mogilna 47 km, do Santiago de Compostela – 3598 km. Pierwsza polska metropolia. Miasto położone na siedmiu wzgórzach i nad trzema jeziorami, lokowane na prawie magdeburskim w 1238 roku jako pierwsze w Wielkopolsce. Otoczone murami obronnymi z trzema bramami.
Wzgórze Lecha w Gnieźnie
Na Wzgórzu Lecha znajduje się Katedra – Sanktuarium św. Wojciecha. Pierwsza świątynia była zbudowana w latach 970 – 977, obecna – gotycka pochodzi z XIV wieku. W katedrze srebrna trumienka – relikwiarz św. Wojciecha wykonana w Gdańsku przez Piotra van den Rennena w roku 1622 oraz konfesja wzorowana na konfesji św. Piotra z Bazyliki w Rzymie. Najcenniejszym zabytkiem katedry gnieźnieńskiej są słynne romańskie „Drzwi Gnieźnieńskie” z brązu wykonane w drugiej połowie XII wieku, przedstawiające 18 scen z życia św. Wojciecha. W prezbiterium ołtarz nawiązujący stylem do czasów ottońskich ze scenami z życia Jezusa Chrystusa i Matki Boskiej. Pod chórem muzycznym płyta nagrobna abpa Zbigniewa Oleśnickiego z czerwonego marmuru węgierskiego dłuta Wita Stwosza. Katedra trójnawowa, bazylikowa, orientowana, o cechach kościoła pielgrzymkowego. Na dachu katedry 15 postaci świętych i błogosławionych związanych z ziemiami polskimi autorstwa Mariana Rożka. Przed katedrą pomnik pierwszego króla Polski Bolesława Chrobrego dłuta Jerzego Sobocińskiego i Pałac Arcybiskupów Gnieźnieńskich z XIX wieku. W północnej części Wzgórza Lecha kościół pw. św. Jerzego i zabytkowe kanonie, w których mieszczą się Muzeum i Archiwum Archidiecezjalne.
Wnętrze kościoła franciszkanów w Gnieźnie
Na wzgórzu Świętojańskim jednonawowy kościół gotycki pw. św. Jana Chrzciciela z dawnym klasztorem Bożogrobców. Nazywany „3N – najmniejszy, najstarszy i najpiękniejszy”. Powstał w połowie XIV wieku. Wewnątrz bezcenna polichromia z tamtego okresu wykonana metodą all secco, ze scenami z życia Jezusa Chrystusa, Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela. Obok Rynku kościół franciszkański w stylu gotyckim, dawne oratorium Klarysek. We wnętrzu relikwiarz bł. Jolenty, żony księcia Bolesława Pobożnego. W ołtarzu głównym obraz Matki Bożej Pani Gniezna, koronowany w roku 1997 przez Jana Pawła II. W pobliżu Rynku jest też kościół farny pw. Św. Trójcy, gotycki z wieżą przykrytą barokowym hełmem. Wyposażenie wnętrza z XVIII w. Szczególną uwagę zwraca ambona w kształcie łodzi. W Muzeum Początków Państwa Polskiego przy ul. Kostrzewskiego wśród wielu cennych eksponatów znajdują się także pątnicze muszle i gliniana manierka pochodzące z wykopalisk w Gnieźnie i na Lednicy.
PIEKARY (4 km), BRACISZEWO (6 km) – wsie, gm. Gniezno, RZEGNOWO (9 km) [wiata], ŻYDÓWKO (12 km) – wsie, gm. Łubowo.
SIEMIANOWO (16 km) – wieś, gm. Łubowo.
DZIEKANOWICE (17 km) – Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy - Dziekanowice - - Wczesnopiastowska Rezydencja na Ostrowie Lednickim.
Miejsce znalezienia muszli jakubowej na Ostrowie Lednickim
WALISZEWO (19 km) – wieś nad J. Lednickim, drewniany kościół pw. św. Katarzyny z XVIII wieku. W okolicy kościoła drewnianego znajduje się wiata.
IMIOŁKI–LEDNICA (24 km) – wieś, gm. Kiszkowo. Pola Lednickie – miejsce dorocznych spotkań młodzieży Lednica 2000, ośrodek duszpasterski prowadzony przez OO. Dominikanów. Na polach lednickich znajduje się wiata, tablica informacyjna oraz rzeźba w kształcie muszli.
SKRZETUSZEWO (26 km), GŁĘBOKIE (28 km), CHARZEWO (31 km), SROCZYN (33 km),TUROSTOWO (36 km) [wiata] – wsie, gm. Kiszkowo.
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Dąbrówce Kościelnej
DĄBRÓWKA KOŚCIELNA (42 km) – wieś, gm. Kiszkowo. Parafia i Sanktuarium Maryjne – kościół pielgrzymkowy pw. Wniebowzięcia NMP z cudownym obrazem Matki Boskiej Dąbrowieckiej. Cel corocznych pielgrzymek. Kult Matki Boskiej Dąbrowieckiej datuje się od XVII wieku. Tutaj również znajdują się obiekty przystępne pielgrzymom i oznakowujące szlak: tablica, wiata, rzeźba św. Jakuba.
GŁĘBOCZEK – Leśnictwo i osada śródleśna w Puszczy Zielonka.
BODUSZEWO – wieś, gm. Murowana Goślina.
MUROWANA GOŚLINA – miasto, siedziba gminy. Późnogotycki kościół par. pw. św. Jakuba, jednonawowy. W ołtarzu głównym obraz ze szkoły madryckiej przedstawiający św. Jakuba w szatach biskupich. W czasie odpustu św. Jakuba wielkie jarmarki.
Drogowskaz na jednej z wiat na Drodze św. Jakuba w powiecie gnieźnieńskim